42. Тавкид

Category: 44 қоида Written by Administrator


التَّوكِيدُ
Тавкид (таъкид)


Тобеъларнинг учинчи хили тавкид дейилади.
М: جَاءَ الأمِيرُ نَفْسُهُ أو عَينُهُ Амирнинг ўзи келди жумласидаги «عَيْنُهُ، نَفْسُهُ ўзи» лафзи ёки سَارَ الْجَيشُ كُلُّهُ أو جَمِيعُهُ Қўшиннинг барчаси юрди жумласидаги كُلُّهُ، جَمِيعُهُ барчаси» сўзи тавкиддир.
Бир одам сенга султонга мурожаат қилгани ҳақида хабар бермоқчи бўлса, одатда у: خَاطَبتُ السُّلْطَانَ نَفْسَهُ «Султоннинг ўзи билан гаплашдим» деб айтади. Агар у одамларнинг бири бири билан гаплашгани ҳақида айтмоқчи бўлса: خَاطَبتُ فلانا «Мен фалончи билан гаплашдим», дейди.
Унинг исмидан кейин «ўзи» сўзини келтирмайди, бунга сабаб султон билан гаплашиш оддий одам билан гаплашишдан обрўлироқ ҳисобланади.
Агар сўзловчи «Султон билан гаплашдим» деса, сен сўзловчининг бу гапидан: «У султоннинг ходими ёки котиби билан гаплашган бўлса керак» деб ўйлайсан. Шунда сўзловчи сендан гумонни кетказиш мақсадида султоннинг қўл остидагилардан бири билан эмас, ўзи билан гаплашганини ифодалаш учун «нафсаҳу» калимасини қўшади. Шунинг учун бу сўз «тавкид» деб аталади. «Тавкид» ўзидан олдинги сўзнинг эъробига эргашади. Ўтган мисолдаги «нафс» сўзи, мафъул биҳ бўлган «султон» сўзига эргашгани учун насб бўлди.
حَضَرَ السُّلْطَانُ نَفْسُهُ «Султоннинг ўзи келди» жумласидаги «ўзи» калимасидан олдинги сўз фоъил бўлгани учун «ўзи» калимаси рафъ қилинди.
دَخَلْتُ مَنْزِلَ السُّلْطَانِ نَفْسِهِ «Мен султоннинг ўзининг уйига кирдим» гапида олдинги калима «музоф илайҳ» бўлгани учун, ундан кейин келган «ўзи» сўзи жар ҳолатида бўлди.
«Айнун» (ўзи) сўзи ҳам мазкур гаплардаги «нафсун» (ўзи) калимаси каби тавкид вазифасини бажаради.
М: خَاطَبْتُ السُّلْطَانَ عَينَهُ «Мен султоннинг ўзи билан гаплашдим».
Кўплик (умум) маъно англатувчи исмлардан кейин «куллун» (барча), «жамиун» (барча) сўзлардан кейин ҳам тавкид қилинади.
М: سار الْجَيشُ كله أو جميعه «Қўшиннинг барчаси юрди». ورأيت الجيشَ كُلَّهُ أو جَمِيعَهُ «Мен қўшиннинг барчасини кўрдим». وَسَلَّمت عَلَي الجَيش كله أو جميعه «Мен қўшиннинг барчасига салом бердим». «Барча» сўзи эргаштирилмаса, қўшиннинг барчаси эмас, кўпроғи деб гумон қилинади.
Тавкид икки турлидир.
1. Лафзий.
2. Маънавий.
Тавкиди лафзий аввалги лафзни такрор қилиш билан бўлади. Бу феълда, исмда, ҳарфда, жумлада бўлиши мумкин.
Масалан:

ظَهَرَ ظَهَرَ الْهِلاَلُ. الصابرونَ الصابرون هُمُ الفائزونَ. نَعَمْ نعم طلعتِ الشمسُ. لا يسودُ الْحسودُ، لا يسودُ الْحسودُ.
Тавкиди маънавий ушбу етти лафзнинг бири билан бўлади.

نفس، عين، كل، جَميع، عامة، كلا، كلتا
خاطبتُ الأميرَ نفسه. جاء الأميرُ عينهُ. اشتريتُ البيتَ كلَّهُ. صرفتُ أوقاتِى جميعها في التعلم. نَجَحَتِ التلامذةُ عامَّتهم. بِرَّ والديكَ كِلَيهمَا. اغْسِلْ يديكَ كلتيهما.

Танбеҳ: Тавкиди маънавий лафзларида матбуъга музаккар, муаннас, муфрад, тасния жамликда мувофиқ бўлган бир замир бўлиши керак. Юқоридаги мисоллар шаклидек.